Vrijheid is niet vanzelfsprekend

Het is zomer, wereldwijd liggen de meeste voetbalcompetities stil. Geen groot toernooi deze zomer, Studio Sport op zondag wordt gevuld met wielrennen, motorsporten en atletiek. Spelers uit de Europese competities hebben fysiek en mentaal zeker vakantie verdiend. Vrije tijd dus. Maar vrije tijd is een luxeproduct. Want om er echt van te kunnen genieten moet je in vrijheid leven.

Wacht even. Geen groot toernooi? Natuurlijk wordt er wel een groot toernooi gehouden deze zomer; het WK voetbal in Australië en Nieuw-Zeeland! En het laatste nieuws van ‘down under’ is al direct een mooi haakje naar ons thema: Vrijheid in de context van het mondiale voetbal. Want vrijheid kent vele gedaanten en is een van de aspecten waar ook mooi zichtbaar wordt dat de voetbalwereld een spiegel is van de ‘echte wereld’ waarin we leven. 
Maar wat is nou dat haakje naar het WK precies? Dat gaat over de vrijheid om te zijn wie je bent en vooral ook met wie je kiest te zijn. Homoseksualiteit is een van die verworven vrijheden die vooral goed wortel heeft geschoten in het voetbal als het om vrouwenteams gaat. In mannenteams is het nog steeds een groot taboe en treden maar sporadisch mannen naar buiten met hun homoseksuele geaardheid, laat staan dat ze naar een publieke gelegenheid hun mannelijke partner meenemen.  

Vrijheid is delicaat
Het feit dat de voetbalwereld een afspiegeling is van de ‘echte wereld’, werd ook duidelijk zichtbaar op het moment dat FC Barcelona haar steun betuigde voor de LHBTIQ+-gemeenschap, Pride Day 28 juni. Waar het instagramaccount van de club normaliter 30.000 nieuwe volgers per dag (!) kan bijschrijven, verloor het na de post meer dan 400.000 volgers binnen 48 uur. Anders gezegd: als het gaat om seksualiteit en geaardheid is de voetbalwereld best conservatief. 
Hoe delicaat het thema vrijheid is, kunnen we ook zien aan een actie van de Oranje Leeuwinnen en de dames van het Spaanse elftal. Spelers uit beide teams dachten afzonderlijk van elkaar dat zij de vrijheid hadden om op de training lacherig een verwijzing naar de traditionele Haka, de Maori-groet die teams uit Nieuw-Zeeland opvoeren voor een duel, te kunnen maken. Maar zoals bijna alles tegenwoordig werd dit op camera vastgelegd en door Nieuw-Zeelanders ervaren als een grove belediging. 

Activistische vrouwen
Vrijheid is kortom niet vanzelfsprekend. Vrouwen mogen pas sinds 1917 stemmen in ons land. 50 jaar later was Kathrine Switzer de eerste vrouw die de Boston Marathon liep. Zoek de foto’s maar eens op van deze historische race en je zult zien dat mannen uit het publiek Switzer fysiek aanvielen omdat zij van mening waren dat een marathon lopen niets voor vrouwen was. Door het bestijgen van de barricades, vaak met gevaar voor eigen leven, hebben vrouwen wereldwijd grote veranderingen weten te bewerkstelligen, en impliciet doen ze dit wellicht nu ook voor voetballende mannen die nog steeds in de kast zitten. 

Voortrekker Ruud Gullit
Ruud Gullit won in 1987 de Gouden Bal als Europees voetballer van het jaar. Op dat moment zat vrijheidsstrijder (of terrorist, zoals de regering in Zuid-Afrika hem zag) Nelson Mandela al twintig jaar gevangen op Robbeneiland. Gullit, geïnspireerd door activistische reggae muziek en de massale Nederlandse steun voor de antiapartheidsorganisatie van Mandela, het ANC, besloot de prijs op te dragen aan de man. In een tijd ver voor sociale media en internet ging dit nieuws viral. Toen Gullit Mandela jaren later ontmoette vertelde deze hem dat er een groot gejuich was losgebarsten in de gevangenis toen men het nieuws vernam. Door de prijs aan Mandela op te dragen was Gullit een van de eerste profvoetballers die zich inzette voor een sociaal-politieke kwestie, een ware voortrekker dus. 

Spelen ondanks de oorlog 
Shaktar Donetsk speelt al negen jaar geen wedstrijden meer in haar eigen stadion, nadat de regio waarin de club ligt zich in 2014 afscheidde van Oekraïne en aansloot bij Rusland. Wedstrijden werden in de steden Charkiv, Lviv en Kiev afgewerkt en Europees, zoals tegen Feyenoord dit jaar nog, in het Poolse Wojska Polskiego-stadion. Volgens de directeur van de club, Sergei Palkin, had de club het zwaar, met vertrekkende spelers en een periode dat de competitie stillag. Maar voor de wedstrijd tegen Feyenoord in maart van dit jaar klinkt Palkin in een interview ook hoopvol. Net als de Oekraïense bevolking is ook de spelersgroep veerkrachtig gebleken. De spelersgroep voelt de verantwoordelijkheid om de bevolking te vermaken en zich trots te laten voelen en bedankt voor elke wedstrijd de soldaten aan het front, want ‘als zij ons niet zouden beschermen, zouden wij geen voetbal kunnen spelen. Niet in Oekraïne, maar ook niet in Europa,’ aldus Palkin. 

Een lastige balanceer-act
Rusland en Belarus waren niet welkom op het afgelopen WK in Qatar. Het ontnemen van vrijheid door middel van oorlog zag de FIFA als verwerpelijk. Maar het bouwen van stadions door bouwvakkers die onder erbarmelijke omstandigheden moesten leven en waarvan vaak het paspoort werd ingenomen, daar heeft de internationale voetbalbond geen enkel probleem mee. Politiek en voetbal, of sport als je het iets breder neemt, het is al jaren een lastige balanceer-act. In Nederland spande het initiatief ‘Nooit meer Qatar’ zich voor het toernooi in om nooit meer een voetbaltoernooi te organiseren in een land dat de mensenrechten niet respecteert. 
George Weah, net als Gullit ooit actief voor AC Milan, sprak zich als Liberiaan in zijn tijd in Milaan uit tegen het bewind van dictator Charles Taylor, die met ijzeren hand zijn moederland Liberia regeerde. Toen Weah in 1996 opriep tot het zenden van VN-troepen naar zijn land om zo Taylor een halt toe te roepen, werd het huis van de voetballer in Monrovia in de brand gestoken en werden twee van Weah’s nichtjes verkracht. Weah bleef zich echter inzetten voor een minder corrupte en beteretoekomst van zijn land en werd in 2018 zelfs gekozen tot president. 

Vrijheid is niet vanzelfsprekend. Het is vaak het resultaat van een jarenlange strijd, aangejaagd door individuen die hun nek durfden uitsteken. Goed om eens bij stil te staan, terwijl je dit stuk leest in je vrije tijd…